Posljednja seljačka buna u Evropi
Prije 68 godina, početkom maja 1950. godine u Krajini je podignuta tzv. „posljednja seljačka buna u Evropi“ i pokrenut je najozbiljniji otpor komunističkoj vlasti u bivšoj Jugoslaviji.
Šta se desilo?
Protiv oduzimanja zemlje, gladi i stalnog povećanja kvota za proizvodnju i prisilnog otkupa poljoprivrednih proizvoda pobunili su se seljaci Cazina, Velike Kladuše i Slunja, i to:
– Srbi partizanski prvoborci, koji su i vodili ustanak i
– muslimani (danas većinom Bošnjaci, koji se u to vrijeme nisu mogli izjašnjavati kao Bošnjaci), bivši pripadnici Huskine vojske, koja je tokom rata sarađivala sa svim stranama, jedno vrijeme na strani okupatora, a pri kraju rata na strani pobjedničke Narodno-oslobodilačke vojske.
Srbi ustanici su obećali ustanicima drugih narodnosti da neće biti osvete zbog zločina počinjenih od strane Nezavisne Države Hrvatske nad srpskim stanovništvom u Krajini i svi sudionici su bili odlučni da budu jedinstveni bez obzira na nacionalnu ili vjersku pripadnost.
Buna je izbila 6. maja, kada je većina stanovništva bila u prazničnom raspoloženju, i praktično je trajala još jedan dan. Ustanici su se čak nazivali i „kraljevom vojskom“, nadajući se obnovi predratne Kraljevine Jugoslavije pod vladavinom Petra II Karađorđevića. U par navrata najavljivano je da će stići 40000 vojnika Kraljevine i da se kralj vraća iz egzila, a da će ustanak pomoći angloamerička avijacija. Međutim, najavljena pomoć nikada nije stigla.
Pobunjenici su brzo savladani od strane Narodne milicije, OZNE i Jugoslovenske armije, a 15 ustanika je strijeljano, dok je oko deset pobunjenika poginulo u direktnom okršaju s državnim organima.
Ostali su osuđeni, a nekoliko stotina njih je preseljeno na drugi kraj Krajine, u Srbac. Ovakve mjere su preuzete iz Staljinovog SSSR-a, kada su ubijani i preseljavani „narodni neprijatelji“ Čečeni i krimski Tatari.
Ova buna je na području Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije bila tabu tema, sve do 1991. godine i knjige „Cazinska buna 1950“, autorke Vere Kržišnik Bukić.
Naslovna fotografija: Milan Božić, prvoborac, Komandant Cazinske bune, strijeljan 6. novembra 1950. (Skica urađena po sjećanju Salima Bilkića iz Šturlića u ljeto 1991. godine), [Fotografija preuzeta iz: „Cazinska buna 1950“, autorka Vere Kržišnik Bukić]
